Γιατί οι άνθρωποι παίρνουν μερικές φορές παράλογες αποφάσεις; Γιατί νιώθουμε ενοχές όταν κάνουμε κάτι λάθος, ακόμη και αν κανείς δεν το ξέρει; Γιατί πρέπει συχνά να καταπιέζουμε τις επιθυμίες μας; Σύμφωνα με τον Φρόιντ, αυτό οφείλεται σε μια συνεχή εσωτερική σύγκρουση – μια πάλη ανάμεσα στην επιθυμία, την πραγματικότητα και την ηθική.
Το 1923, ο Φρόιντ διατύπωσε τη θεωρία ότι η προσωπικότητά μας δεν είναι ένα ενιαίο σύνολο, αλλά αποτελείται από τρεις δυνάμεις: το Αυτό (Id), το Εγώ (Ego) και το Υπερεγώ (Superego). Αυτά τα τρία στοιχεία αναπτύσσονται σε διαφορετικές φάσεις της ζωής και από κοινού καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, νιώθουμε και δρούμε.
Αυτές οι δυνάμεις δεν λειτουργούν ανεξάρτητα η μία από την άλλη, αλλά βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση και επηρεάζουν η μία την άλλη. Το Αυτό επιδιώκει την άμεση ικανοποίηση, το Υπερεγώ θέτει ηθικά πρότυπα και το Εγώ προσπαθεί να βρει μια ισορροπία μεταξύ των δύο. Ο Φρόιντ έβλεπε την προσωπικότητα ως ένα δυναμικό σύστημα, όπου αυτές οι τρεις δυνάμεις καθοδηγούν και προσαρμόζουν συνεχώς τη συμπεριφορά μας.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, ορισμένα στοιχεία της προσωπικότητάς μας είναι ήδη παρόντα από τη γέννηση και μας ωθούν να δρούμε ενστικτωδώς. Άλλα μέρη αναπτύσσονται αργότερα και μας βοηθούν να ελέγχουμε τις παρορμήσεις μας, ώστε να παίρνουμε αποφάσεις που συμφωνούν με την πραγματικότητα και τις κοινωνικές προσδοκίες.
Αυτές οι τρεις δυνάμεις δεν είναι φυσικά μέρη του εγκεφάλου, αλλά ψυχολογικά συστήματα που από κοινού καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας μας. Ο Φρόιντ ονόμασε αυτή τη συνολική δομή «ψυχικό μηχανισμό». Σύμφωνα με τη θεωρία του, αυτή η συνεχής πάλη μεταξύ επιθυμιών, ηθικής και πραγματικότητας βρίσκεται στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τι είναι το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ;
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ, ο ανθρώπινος νους αποτελείται από τρεις δυνάμεις: το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ. Μαζί σχηματίζουν τη βάση της προσωπικότητας και καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο σκέφτεται, νιώθει και ενεργεί.
- Το Αυτό (Id) είναι το πιο πρωτόγονο μέρος της ψυχής. Περιέχει τα ένστικτα και τις ορμές, όπως η πείνα, η επιθετικότητα και η σεξουαλική επιθυμία. Θέλει άμεση ικανοποίηση χωρίς να λαμβάνει υπόψη κανόνες ή συνέπειες.
- Το Εγώ (Ego) λειτουργεί ως μεσολαβητής μεταξύ του Αυτό και της πραγματικότητας. Σταθμίζει τι είναι εφικτό και αναζητά μια ισορροπία μεταξύ επιθυμίας και κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς.
- Το Υπερεγώ (Superego) αντιπροσωπεύει τη συνείδηση. Ενσωματώνει τους κανόνες και τις αξίες και κατευθύνει την αίσθηση του σωστού και του λάθους.
Αν και κάθε μία από αυτές τις τρεις δυνάμεις έχει τη δική της λειτουργία, δρουν πάντα μαζί. Άλλοτε συγκρούονται, άλλοτε αλληλοσυμπληρώνονται. Για τον Φρόιντ, αυτή η συνεχής μάχη είναι που διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας.
Το Αυτό: η πηγή των ενστίκτων και των επιθυμιών
Το Αυτό είναι το μόνο μέρος της προσωπικότητας που υπάρχει από τη γέννηση. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, είναι η πιο πρωτόγονη και ενστικτώδης δύναμη του ψυχισμού. Λειτουργεί εντελώς ασυνείδητα και μας οδηγεί μέσα από ακατέργαστες ορμές και επιθυμίες, ανεξάρτητα από τη λογική, την ηθική ή την πραγματικότητα.
Η αρχή της ευχαρίστησης
Το Αυτό λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ευχαρίστησης: κάθε ανάγκη πρέπει να ικανοποιείται άμεσα, ανεξάρτητα από τις συνέπειες. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στα μωρά, τα οποία κλαίνε όταν πεινάνε ή νιώθουν άβολα. Δεν μπορούν να περιμένουν ή να σκεφτούν λογικά, επειδή η προσωπικότητά τους ελέγχεται ακόμα πλήρως από το Αυτό. Το Εγώ και το Υπερεγώ αναπτύσσονται αργότερα.
Ακόμα και στους ενήλικες, το Αυτό παραμένει ενεργό. Όταν πεινάτε, η πρώτη σας παρόρμηση είναι να φάτε αμέσως. Ωστόσο, επειδή έχετε ένα ανεπτυγμένο Εγώ, μπορείτε να αναβάλετε την επιθυμία σας μέχρι την κατάλληλη στιγμή. Παρ’ όλα αυτά, το Αυτό λειτουργεί πάντα στο ασυνείδητο.
Οι αρχέγονες ορμές: Έρως και Θάνατος
Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι το Αυτό καθοδηγείται από δύο θεμελιώδη ένστικτα:
- Έρως (ένστικτο της ζωής): Αυτό το ένστικτο μας ωθεί προς την επιβίωση και την ανάπτυξη. Ελέγχει βασικές ανάγκες όπως η αναπνοή, η τροφή και το σεξ. Ο Φρόιντ ονόμασε την ενέργεια που πηγάζει από αυτό λίμπιντο.
- Θάνατος (ένστικτο του θανάτου): Αυτό το ένστικτο κατευθύνεται προς την καταστροφή και την επιθετικότητα. Ο Φρόιντ πίστευε ότι αυτή η δύναμη μπορεί να στραφεί είτε προς τα μέσα (αυτοκαταστροφή) είτε προς τα έξω (επιθετικότητα προς τους άλλους).
Ο Φρόιντ θεωρούσε ότι το ένστικτο της ζωής (Έρως) είναι ισχυρότερο από το ένστικτο του θανάτου (Θάνατος), γι’ αυτό οι άνθρωποι συνεχίζουν να επιδιώκουν την επιβίωση και την ανάπτυξη, παρά τις αυτοκαταστροφικές τάσεις.
Το Αυτό στην καθημερινή ζωή
Παρόλο που μαθαίνουμε να ελέγχουμε το Αυτό, παραμένει μια ισχυρή κινητήρια δύναμη. Δεν αλλάζει μέσα από την εμπειρία και συνεχίζει να αναζητά άμεση ικανοποίηση. Στην ενήλικη ζωή, αυτό εκδηλώνεται μέσα από παρορμήσεις, επιθυμίες και ασυνείδητες φαντασιώσεις.
Αν το Αυτό δεν πάρει αυτό που θέλει, μπορεί να δημιουργηθεί ένταση. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, το Αυτό προσπαθεί μερικές φορές να μειώσει αυτή την ένταση μέσω της φαντασίας, όπως όταν κάποιος ονειρεύεται φαγητό επειδή πεινάει.
Το Αυτό είναι η πρωταρχική δύναμη μέσα μας που μας κάνει να επιθυμούμε, να ονειρευόμαστε και να αντιδρούμε παρορμητικά. Ωστόσο, χωρίς την επιρροή του Εγώ και του Υπερεγώ, θα καθόριζε πλήρως τη συμπεριφορά μας – κάτι που δεν θα ήταν πάντα λειτουργικό στην καθημερινή ζωή.
Το Εγώ: ο μεσολαβητής μεταξύ του Αυτό και της πραγματικότητας
Ενώ το Αυτό επικεντρώνεται αποκλειστικά στην άμεση ικανοποίηση, το Εγώ αναπτύσσεται για να ελέγχει αυτές τις ορμές και να τις εναρμονίζει με την πραγματικότητα. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, το Εγώ αναδύεται από το Αυτό και μαθαίνει να διαχειρίζεται τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου. Διασφαλίζει ότι οι ορμές δεν εκδηλώνονται άμεσα, αλλά με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό και εφικτό.
Το Εγώ είναι “το τμήμα του Αυτό που μεταβάλλεται μέσω της άμεσης επιρροής του εξωτερικού κόσμου
(Freud, 1923, σ. 25)
Το Εγώ και η αρχή της πραγματικότητας
Το Εγώ λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της πραγματικότητας. Αυτό σημαίνει ότι δεν ικανοποιεί άμεσα τις επιθυμίες του Αυτό, αλλά πρώτα σταθμίζει τι είναι εφικτό και λογικό. Εξετάζει τις συνέπειες μιας πράξης και αναζητά μια λύση που να ικανοποιεί τόσο το Αυτό όσο και να συμμορφώνεται με τους κανόνες της κοινωνίας.
Το Εγώ δρα σε όλα τα επίπεδα του νου: στο συνειδητό, στο υποσυνείδητο και στο ασυνείδητο. Δεν καταστέλλει απλώς τις παρορμήσεις του Αυτό, αλλά προσπαθεί να τις εκφράσει με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Αυτό καθιστά το Εγώ τον καθοριστικό παράγοντα της προσωπικότητας: αποφασίζει πώς και πότε οι παρορμήσεις μετατρέπονται σε πράξη.
Σκέψη δευτερογενούς διαδικασίας
Επειδή το Αυτό δεν έχει υπομονή, το Εγώ χρειάζεται έναν μηχανισμό για να αναβάλει την ικανοποίηση των επιθυμιών. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της δευτερογενούς διαδικασίας σκέψης, μιας ορθολογικής προσέγγισης επίλυσης προβλημάτων. Αν μια παρόρμηση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί αμέσως, το Εγώ αναζητά έναν πιο κατάλληλο τρόπο και χρόνο για να το πετύχει.
Αυτό ονομάζεται τεστ πραγματικότητας: το Εγώ ελέγχει αν μια ενέργεια είναι εφικτή και λογική. Για παράδειγμα, αν βρίσκεστε σε μια μακρά συνάντηση και πεινάσετε, η πρώτη σας παρόρμηση θα ήταν να φάτε αμέσως. Όμως, το Εγώ σας σάς συγκρατεί και σας κάνει να περιμένετε μέχρι να τελειώσει η συνάντηση. Για να μειώσετε προσωρινά το αίσθημα της πείνας, μπορεί να φανταστείτε ένα σάντουιτς – μια μορφή αναβαλλόμενης ικανοποίησης. Όταν η συνάντηση τελειώσει, μπορείτε να φάτε κανονικά.
Όπως και το Αυτό, το Εγώ επιδιώκει την ευχαρίστηση και την αποφυγή της έντασης, αλλά το κάνει με έναν ρεαλιστικό τρόπο. Σε αντίθεση με το Αυτό, το Εγώ δεν είναι χαοτικό ή παρορμητικό, αλλά λογικό και υπολογιστικό.
Ο εγωισμός και η έλλειψη ηθικής
Το Εγώ δεν διακρίνει το καλό από το κακό. Κάτι θεωρείται καλό από το Εγώ εφόσον μειώνει την ένταση και ικανοποιεί τις επιθυμίες χωρίς να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Επομένως, το Εγώ δεν διαθέτει ηθική πυξίδα – αυτός είναι ο ρόλος του Υπερεγώ.
Ένα αδύναμο Εγώ μπορεί να δυσκολεύεται να ελέγξει το Αυτό. Αν το Εγώ έχει πολύ μικρό έλεγχο, το άτομο μπορεί να ενεργεί παρορμητικά και απερίσκεπτα. Ο Φρόιντ υποστήριξε ότι σε μια τέτοια περίπτωση, το Εγώ δεν διαθέτει την απαραίτητη δύναμη για να καθοδηγήσει με ασφάλεια το Αυτό.
Η μεταφορά του αλόγου και του αναβάτη
Ο Φρόιντ συνέκρινε τη σχέση μεταξύ του Αυτό και του Εγώ με ένα άλογο και έναν αναβάτη:
Το Εγώ μοιάζει με έναν αναβάτη πάνω σε ένα άλογο, που πρέπει να ελέγχει τη δύναμή του.”.
(Freud, 1923, σ. 15)
Το Αυτό είναι το άλογο: δυνατό, γεμάτο ενέργεια και καθοδηγούμενο από το ένστικτο. Το Εγώ είναι ο αναβάτης, που πρέπει να κατευθύνει και να ελέγχει το άλογο. Αν όμως ο αναβάτης είναι πολύ αδύναμος, το άλογο θα αποφασίσει μόνο του πού θα πάει. Αυτό σημαίνει ότι, χωρίς ένα ισχυρό Εγώ, το Αυτό αποκτά το πάνω χέρι και το άτομο καθοδηγείται από παρορμητικές ορμές.
Επομένως, το Εγώ παίζει καθοριστικό ρόλο στην εναρμόνιση των επιθυμιών μας με την πραγματικότητα. Όμως, χωρίς το Υπερεγώ, το οποίο αντιπροσωπεύει τους κανόνες και τις αξίες μας, το Εγώ θα λειτουργούσε καθαρά λογικά, χωρίς ηθική διάσταση.
Αυτό μας οδηγεί στην τρίτη δύναμη της θεωρίας του Φρόιντ.
Το Υπερεγώ: η εσωτερική ηθική φωνή
Το Υπερεγώ είναι το τελευταίο μέρος της προσωπικότητας που αναπτύσσεται. Περιέχει όλους τους ηθικούς κανόνες και τα ιδανικά που έχουμε υιοθετήσει από τους γονείς μας και την κοινωνία. Το Υπερεγώ μας βοηθά να κρίνουμε τι είναι σωστό και τι λάθος και λειτουργεί ως εσωτερικός οδηγός για τις αποφάσεις μας.
Ο ρόλος του Υπερεγώ είναι να εξευγενίσει και να βελτιώσει τη συμπεριφορά μας. Καταπνίγει τις απαράδεκτες παρορμήσεις του Αυτό και προσπαθεί να καθοδηγήσει το Εγώ έτσι ώστε να ενεργεί με βάση τα ιδανικά και όχι μόνο με ρεαλιστικές εκτιμήσεις. Αυτή η ηθική πυξίδα είναι παρούσα σε όλα τα επίπεδα του ψυχισμού: στο συνειδητό, το υποσυνείδητο και το ασυνείδητο.
Το Υπερεγώ αρχίζει να αναπτύσσεται στην πρώιμη παιδική ηλικία, όταν το παιδί αρχίζει να ταυτίζεται με έναν γονέα του ίδιου φύλου. Μεταβιβάζει τους κανόνες και τις αξίες των γονέων και της κοινωνίας, ενθαρρύνοντας το άτομο να συμπεριφέρεται με κοινωνικά υπεύθυνο και αποδεκτό τρόπο.
Ο ρόλος του Υπερεγώ
Το κύριο καθήκον του Υπερεγώ είναι να ελέγχει τις παρορμήσεις του Αυτό, ιδίως εκείνες που είναι κοινωνικά απαγορευμένες, όπως η επιθετικότητα και η ανεξέλεγκτη σεξουαλική επιθυμία. Επιπλέον, το Υπερεγώ ωθεί το άτομο να επιδιώκει όχι μόνο ρεαλιστικούς, αλλά και ηθικούς και ιδεαλιστικούς στόχους. Δεν αρκείται στη συμμόρφωση, αλλά απαιτεί συνεχή προσπάθεια για τελειότητα.
Τα δύο μέρη του Υπερεγώ
Το Υπερεγώ αποτελείται από δύο βασικά μέρη: τη συνείδηση και τον ιδανικό εαυτό.
Η συνείδηση
Η συνείδηση περιέχει όλους τους κανόνες που έχουμε μάθει σχετικά με το τι θεωρείται ανάρμοστο από τους γονείς και την κοινωνία. Πρόκειται για συμπεριφορές που αποδοκιμάζονται και συχνά συνοδεύονται από τιμωρία, αισθήματα ενοχής ή τύψεις.
Η συνείδηση μπορεί να “τιμωρήσει” το Εγώ μέσω αισθημάτων ενοχής. Για παράδειγμα, αν κάποιος ενδώσει σε μια παρόρμηση του Αυτό, το Υπερεγώ μπορεί να προκαλέσει ντροπή ή τύψεις. Αυτός ο μηχανισμός διασφαλίζει ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται ηθικά ακόμη και όταν δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες ή εξωτερικές τιμωρίες.
Ο ιδανικός εαυτός
Ο ιδανικός εαυτός, γνωστός και ως ιδεώδες Εγώ, είναι η εικόνα του πώς θα έπρεπε να είναι ένα άτομο. Περιλαμβάνει τις φιλοδοξίες του, το πώς θα πρέπει να συμπεριφέρεται στους άλλους και το πώς θα πρέπει να λειτουργεί ως μέλος της κοινωνίας.
Οι κανόνες και οι προσδοκίες του ιδανικού εαυτού προέρχονται από τα πρότυπα που οι γονείς και άλλες αρχές θεωρούν ως καλή συμπεριφορά. Όταν κάποιος συμμορφώνεται με αυτές τις αξίες, το Υπερεγώ ανταμείβει το άτομο με αισθήματα υπερηφάνειας, αυτοεκτίμησης και ικανοποίησης. Αντίθετα, αν η συμπεριφορά αποκλίνει από τον ιδανικό εαυτό, το Υπερεγώ μπορεί να δημιουργήσει αισθήματα ενοχής ή ανεπάρκειας.
Εάν το ιδανικό Εγώ είναι υπερβολικά απαιτητικό, το άτομο μπορεί να αισθάνεται συνεχώς ανεπαρκές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε τελειομανία, ανασφάλεια και διαρκή φόβο αποτυχίας. Οι ηθικές αξίες του Υπερεγώ διαμορφώνονται κυρίως κατά την παιδική ηλικία και εξαρτώνται από την ανατροφή και τις κοινωνικές επιρροές.
Το Υπερεγώ ως εσωτερικός κριτής
Το Υπερεγώ λειτουργεί ως ένας αόρατος κριτής, αξιολογώντας διαρκώς αν η συμπεριφορά μας είναι σύμφωνη με τις ηθικές αρχές που έχουμε υιοθετήσει. Μαζί με το Αυτό και το Εγώ, σχηματίζει τις τρεις βασικές δυνάμεις που καθοδηγούν τον ψυχισμό μας.
Το θεμελιώδες δίλημμα
Όταν μιλάμε για το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι δεν πρόκειται για τρία ξεχωριστά μέρη με άκαμπτα όρια. Μαζί σχηματίζουν ένα δυναμικό σύστημα που βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση. Η αλληλεπίδρασή τους καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο σκέφτεται, νιώθει και συμπεριφέρεται.
Καθώς αυτές οι τρεις δυνάμεις έχουν συχνά αντίθετες επιθυμίες και απαιτήσεις, αναπόφευκτα προκύπτουν εσωτερικές συγκρούσεις. Το Αυτό επιδιώκει την άμεση ικανοποίηση, το Υπερεγώ επιδιώκει την ηθική τελειότητα και το Εγώ προσπαθεί να βρει μια ισορροπία μεταξύ των δύο.
Αυτή η σύγκρουση εκδηλώνεται καθημερινά μέσα από καταστάσεις όπου το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ έρχονται σε αντιπαράθεση. Κάθε παράδειγμα δείχνει πώς αυτές οι τρεις δυνάμεις ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της συμπεριφοράς μας:
- Το ξεχασμένο πορτοφόλι – Η Λίζα βρίσκει ένα πορτοφόλι στον δρόμο. Το Αυτό θέλει να κρατήσει τα χρήματα, το Υπερεγώ λέει ότι πρέπει να το επιστρέψει, και το Εγώ αναζητά μια μέση λύση, προσπαθώντας να βρει τον ιδιοκτήτη.
- Ο πειρασμός στο ντουλάπι με τα γλυκά – Ο Τομ θέλει να χάσει βάρος και βλέπει μια σοκολάτα. Το Αυτό θέλει να τη φάει αμέσως, το Υπερεγώ το απαγορεύει και το Εγώ αποφασίζει να πάρει ένα μικρό κομμάτι ως συμβιβασμό.
- Η προθεσμία και το Netflix – Η Έμμα έχει να ολοκληρώσει μια σημαντική εργασία, αλλά θέλει να παρακολουθήσει μια σειρά. Το Αυτό επιλέγει τη χαλάρωση, το Υπερεγώ απαιτεί πειθαρχία και το Εγώ επιτρέπει ένα επεισόδιο ως επιβράβευση μετά από μία ώρα εργασίας.
- Ο θυμωμένος πελάτης – Ο Ντέιβιντ έχει έναν αγενή πελάτη. Το Αυτό θέλει να αντιδράσει θυμωμένα, το Υπερεγώ θέλει να παραμείνει ευγενικός και το Εγώ αποφασίζει να παραμείνει ψύχραιμος αλλά να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
- Η διαμάχη για το πάρκινγκ – Η Σάντρα και ένας άλλος οδηγός θέλουν την ίδια θέση στάθμευσης. Το Αυτό θέλει να παρκάρει αμέσως, το Υπερεγώ σκέφτεται ότι το άλλο άτομο πρέπει να έχει προτεραιότητα και το Εγώ αποφασίζει να οδηγήσει ήρεμα και να βρει άλλη θέση.
- Ο πειρασμός της απιστίας – Ο Μαρκ έχει μια ευτυχισμένη σχέση, αλλά νιώθει έλξη για μια συνάδελφο. Το Αυτό θέλει να ενδώσει στον πειρασμό, το Υπερεγώ του υπενθυμίζει την αφοσίωσή του και το Εγώ αποφασίζει να κρατήσει αποστάσεις και να παραμείνει επαγγελματίας.
- Η παρορμητική αγορά – Η Σόφι βλέπει ένα ακριβό παλτό που δεν χρειάζεται. Το Αυτό θέλει να το αγοράσει αμέσως, το Υπερεγώ λέει ότι πρέπει να ξοδέψει τα χρήματά της με σύνεση και το Εγώ της προτείνει να το σκεφτεί πρώτα για λίγες μέρες.
- Η πίεση από φίλους στην παμπ – Ο Τιμ βρίσκεται στην παμπ με φίλους και τον ενθαρρύνουν να πιει άλλο ένα ποτό. Το Αυτό θέλει να συνεχίσει τη διασκέδαση, το Υπερεγώ λέει ότι πρέπει να παραμείνει υπεύθυνος και το Εγώ αποφασίζει να πιει ένα ποτό και μετά να στραφεί στο νερό.
- Το ξυπνητήρι το πρωί – Ο Τζάσπερ πρέπει να σηκωθεί νωρίς για να πάει στη δουλειά, αλλά το κρεβάτι του είναι τόσο άνετο. Το Αυτό θέλει να μείνει στο κρεβάτι, το Υπερεγώ απαιτεί πειθαρχία και το Εγώ προτείνει έναν συμβιβασμό: να κοιμηθεί για άλλα πέντε λεπτά και μετά να σηκωθεί.
- Η άδικη ευκαιρία επιτυχίας – Η Έμμα έχει την ευκαιρία να αντιγράψει σε ένα διαγώνισμα. Το Αυτό θέλει να πετύχει χωρίς προσπάθεια, το Υπερεγώ πιστεύει ότι αυτό είναι ανήθικο και το Εγώ αποφασίζει να δουλέψει σκληρά και να παραμείνει τίμια.
Ο Φρόιντ εισήγαγε την έννοια της δύναμης του Εγώ για να περιγράψει την ικανότητά του να διαχειρίζεται αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις. Ένα ισχυρό Εγώ μπορεί να εξισορροπήσει την πίεση του Αυτό και του Υπερεγώ, επιτρέποντας ευέλικτες και προσαρμοστικές αντιδράσεις. Αν το Εγώ είναι πολύ αδύναμο, το άτομο μπορεί να είναι παρορμητικό ή υπερβολικά ανασταλμένο. Αν το Εγώ είναι πολύ άκαμπτο, μπορεί να οδηγήσει σε δυσκαμψία και αδυναμία προσαρμογής.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, αυτό είναι το θεμελιώδες δίλημμα της ανθρώπινης ύπαρξης: οι απαιτήσεις της ψυχικής μας δομής είναι συχνά αντικρουόμενες. Αυτό σημαίνει ότι οι εσωτερικές συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Το πώς τις διαχειρίζεται ένα άτομο εξαρτάται από τη δύναμη και την ανθεκτικότητα του Εγώ του.
Μια ανισορροπία στην προσωπικότητα
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η υγιής προσωπικότητα βασίζεται στην ισορροπία. Το Εγώ πρέπει να μεσολαβεί αποτελεσματικά ανάμεσα στις επιθυμίες του Αυτό, τις ηθικές απαιτήσεις του Υπερεγώ και την πραγματικότητα. Όταν αυτές οι τρεις δυνάμεις βρίσκονται σε αρμονία, το αποτέλεσμα είναι μια σταθερή και ισορροπημένη προσωπικότητα. Ωστόσο, αν προκύψει ανισορροπία, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στη συμπεριφορά και στη σκέψη.
Ένα άτομο με κυρίαρχο Αυτό είναι παρορμητικό και χωρίς αναστολές. Δρα καθαρά βάσει ενστίκτου και επιδιώκει την άμεση ικανοποίηση, χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες. Σε ακραίες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απερίσκεπτη ή ακόμα και αντικοινωνική συμπεριφορά, όπου αγνοούνται εντελώς οι κοινωνικοί κανόνες και οι νόρμες.
Από την άλλη πλευρά, ένα υπερβολικά ισχυρό Υπερεγώ μπορεί να δημιουργήσει μια αυστηρή, άκαμπτη και υπερβολικά ηθικιστική προσωπικότητα. Ένα άτομο με κυρίαρχο Υπερεγώ μπορεί να είναι υπερβολικά επικριτικό, τόσο προς τον εαυτό του όσο και προς τους άλλους. Οτιδήποτε δεν εντάσσεται στο αυστηρό ηθικό του πλαίσιο θεωρείται λανθασμένο, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για κατανόηση, συμπόνια ή αποχρώσεις.
Ένα υπερβολικά κυρίαρχο Εγώ μπορεί επίσης να είναι προβληματικό. Αν ένα άτομο εστιάζει αποκλειστικά στην πραγματικότητα, τους κανόνες και την καταλληλότητα, δεν αφήνει χώρο για αυθορμητισμό και ευελιξία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια άκαμπτη νοοτροπία, όπου αποφεύγεται κάθε αλλαγή και όλα πρέπει να γίνονται αυστηρά σύμφωνα με τους κανόνες, χωρίς περιθώρια προσαρμογής ή δημιουργικότητας.
Όταν το Αυτό και το Υπερεγώ συγκρούονται, το Εγώ πρέπει να λειτουργεί ως μεσολαβητής. Για να μειώσει το άγχος και την ένταση που προκύπτουν από αυτή τη σύγκρουση, το Εγώ χρησιμοποιεί διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς. Αυτοί οι μηχανισμοί βοηθούν στην εκτόνωση της εσωτερικής πάλης μεταξύ ενστίκτου, ηθικής και πραγματικότητας, ώστε το άτομο να μη νιώθει καταβεβλημένο από τη σύγκρουση.
Τελικά, είναι καθήκον του Εγώ να βρει μια ισορροπία, ώστε το άτομο να μπορεί να προσαρμοστεί στον κόσμο, χωρίς να κατακλύζεται από παρορμητικότητα, ενοχές ή ακαμψία.
Η επιρροή του Φρόιντ και η κριτική των θεωριών του
Η θεωρία του Φρόιντ για το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ είχε βαθιά επίδραση στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία. Οι ιδέες του για το ασυνείδητο, τις εσωτερικές συγκρούσεις και τις ψυχολογικές δομές έθεσαν τα θεμέλια της ψυχανάλυσης και συνεχίζουν να επηρεάζουν τη θεραπεία, την τέχνη και τη λαϊκή κουλτούρα. Πολλοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι, όπως ο Καρλ Γιουνγκ και ο Έρικ Έρικσον, βασίστηκαν στο έργο του ή ανέπτυξαν εναλλακτικές προσεγγίσεις. Οι έννοιες του Φρόιντ διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο πέρα από την ψυχολογία, στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και τη φιλοσοφία.
Ωστόσο, οι θεωρίες του Φρόιντ έχουν δεχθεί και έντονη κριτική. Μία από τις μεγαλύτερες αντιρρήσεις είναι ότι το έργο του δεν είναι επιστημονικά επαληθεύσιμο. Η σύγχρονη ψυχολογία δίνει έμφαση σε εμπειρικά δεδομένα, ενώ οι θεωρίες του Φρόιντ βασίζονται κυρίως σε μελέτες περιπτώσεων και ενδοσκόπηση, παρά σε πειράματα και αντικειμενικά στοιχεία. Πολλές από τις ιδέες του, όπως το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και ο ρόλος της σεξουαλικότητας στην παιδική ηλικία, θεωρούνται από τους σύγχρονους επιστήμονες είτε ως εικασίες είτε ως υπερβολές.
Ο Φρόιντ έχει επίσης κατηγορηθεί ότι ήταν υπερβολικά απαισιόδοξος στις θεωρίες του. Η εικόνα του ανθρώπου ως ενός όντος που βρίσκεται σε συνεχή εσωτερική πάλη με καταπιεσμένες ορμές και αισθήματα ενοχής έρχεται σε αντίθεση με τις σύγχρονες έρευνες της θετικής ψυχολογίας και της ανθρώπινης ανάπτυξης. Οι επικριτές του επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι δεν καθοδηγούνται μόνο από εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά και από την ανάπτυξη, τη δημιουργικότητα και την κοινωνική σύνδεση.
Παρόλα αυτά, πολλά από τα ευρήματα του Φρόιντ εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Η θεωρία του για τους μηχανισμούς άμυνας εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για την ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ενώ οι ιδέες του για το ασυνείδητο συνεχίζουν να επηρεάζουν την ψυχοθεραπεία και τη νευροεπιστήμη. Αν και το έργο του Φρόιντ δεν θεωρείται ακριβής επιστήμη, έχει αναμφισβήτητα συμβάλει στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ανθρώπινο νου.
Περίληψη
Η θεωρία του Φρόιντ για το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ περιγράφει πώς οι διαφορετικές δυνάμεις μέσα στον ψυχισμό βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση και καθορίζουν από κοινού τη συμπεριφορά μας.
- Το Αυτό είναι η πηγή των ενστίκτων και των επιθυμιών, επιδιώκοντας την άμεση ικανοποίηση.
- Το Εγώ μεσολαβεί μεταξύ του Αυτό και της πραγματικότητας, αναζητώντας ισορροπία και επιτρέποντας την καθυστερημένη ικανοποίηση.
- Το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει τους κανόνες και τις αξίες, επιδιώκοντας την ηθική και την τελειότητα.
Μια υγιής προσωπικότητα αναπτύσσεται όταν αυτές οι τρεις δυνάμεις βρίσκονται σε ισορροπία. Αν το Αυτό είναι πολύ ισχυρό, το άτομο γίνεται παρορμητικό. Αν το Υπερεγώ κυριαρχεί, το άτομο μπορεί να γίνει άκαμπτο και υπερβολικά ηθικιστικό. Ένα υπερβολικά κυρίαρχο Εγώ μπορεί να κάνει το άτομο υπερβολικά ορθολογικό και συναισθηματικά απόμακρο.
Παρόλο που η θεωρία του Φρόιντ είχε τεράστια επιρροή, έχει δεχθεί και κριτική. Οι ιδέες του είναι δύσκολο να αποδειχθούν επιστημονικά και συχνά θεωρούνται υπερβολικά αρνητικές ή εικαστικές. Παρ’ όλα αυτά, το έργο του παραμένει επίκαιρο στην ψυχολογία, καθώς και στις ευρύτερες πολιτιστικές και φιλοσοφικές συζητήσεις.
Οι έννοιες του Φρόιντ δεν προσφέρουν απόλυτες απαντήσεις, αλλά μας βοηθούν να κατανοήσουμε την πολύπλοκη και αντιφατική φύση του ανθρώπινου νου.
- Διαβάστε επίσης: Τι είναι η ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη;